To chyba jest zmierzch bardzo pięknej przyjaźni. "Kłamiący detektyw", drugi odcinek 4 sezonu "Sherlocka".

 

Myślałam, że napiszę ten tekst na spokojnie, kiedy obejrzę The Lying Detective po raz drugi, i starym zwyczajem na bieżąco wynotuję sobie wszystkie drobne zachwyty. Ale uświadomiłam sobie, że właściwiej będzie znów zrobić inaczej, znów napisać na gorąco, nie porządkować, wyrzucić z siebie te nieprzykrojone do określonej tezy emocje i wrażenia teraz. Chociażby dlatego, że tego odcinka nie chcę drugi raz oglądać, po raz pierwszy w historii serialu.

Nie, nie uważam, że był zły, wręcz przeciwnie - być może dawno, a na pewno od czasu Hist Last Vow nie było lepszego. Jeśli tylko wyjaśniony zostanie dość podstawowy problem fabularny - dlaczego dokładnie Wielki Sherlock Holmes nie rozpoznał własnej siostry? (czy mogę prosić, żeby to jednak nie była ta siostra, tylko jakaś podpucha?); podobno przecież mimo tego skrajnego ućpania zachował jednak zdolność dostrzegania szczegółów i dedukcji, że nie wspomnę nawet o niedawno eksplorowanym w serialu szóstym zmyśle/intuicji? - jeśli  to uda się jakoś rozwiązać, to odcinek powinien generalnie się podobać.

I na mnie też wywarł bardzo duże wrażenie, jako odcinek bardzo dobrego brytyjskiego serialu. Miał też sporo takich rozwiązań, takich chwil, ujęć momentów, w których bliska byłam najprawdziwszego zachwytu. Ale też był to pierwszy odcinek "Sherlocka", w którym musiałam tak dobitnie powiedzieć sobie, że nie, to już nie jest mój Sherlock Holmes.  Może zresztą był i drugi - po "Sign of Three", ale "Sign of Three" można było od razu potraktować jak kolorowy przerywnik i bardzo się nim nie przejmować.

Gdybym była scenarzystką czy producentką adaptacji przygód Sherlocka Holmesa, gdybym zobaczyła w moim serialu scenę, w której Watson bije i kopie swojego chorego i słabego przyjaciela, i gdyby to w dodatku miało realny psychologiczny sens w mojej produkcji, bo Sherlock sam uważa, że mu się należy, bo John ma prawo do takiej rozpaczy, gniewu i utraty wszelkiej cierpliwości i wszelkich zahamowań, to pomyślałabym, że coś tu poszło grubo, bardzo grubo nie tak. Że chyba gdzieś dawno temu przegapiłam właściwy zjazd z autostrady i jadę, owszem, zrozumiałą, spójną, a nawet interesującą trasą. ale chyba nie tam, gdzie powinnam. Miałam wracać na herbatkę do Londynu, a tu na horyzoncie majaczy w upale Wenezuela i wezbrany ocean.

Ale to nie ja jestem panią i władczynią dwóch najbardziej kultowych produkcji brytyjskiej telewizji, ja jestem autorką lewo zipiącego blożka, na którym mogę najwyżej napisać o "Sherlocku" parę słów - i z pełną pokorą, a także z pełnym niekłamanym szacunkiem dla twórców "Sherlocka" uznaję ich artystyczne wybory. Jeśli zatem stwierdzam, że nie byłyby moimi, to nie chciałabym, żebyście czytali w tym krytykę zblazowanego maniaka-ramola, który życzy sobie bardziej ortodoksyjnej interpretacji. Ja niczego sobie nie życzę, wszystko, czego tylko mogłam sobie życzyć we współczesnej adaptacji "Sherlocka" już dostałam w drugim sezonie. Ale zaletą małych blożków dla garstki najlepszych i najwybrańszych Czytelników jest to, że można sobie napisać coś osobiście.

Tak osobiście zatem, dla mnie zawsze w tym całym BBC Sherlocku zawsze kryły się dwa trochę różne seriale. Jeden był niesłychanie wierną adaptacją Kanonu, pełną tak świeżych, tak inteligentnych, a tak zarazem idealnie trafionych pomysłów, że samo ich śledzenie było niesłychanie ekscytujące. Pomysły te nie dotyczyły tylko, a może przede wszystkim nie dotyczyły drobiazgów, umiejętnego wplatania nazw, nazwisk, haseł czy drobnych nawiązań - przede wszystkim były to pomysły na prowadzenie relacji między postaciami w wersji XXI w, na Sherlocka, Johna, Mary, Mycrofta, panią Hudson, którzy będą zarazem doskonale znani, a całkiem nowi i interesujący. To nie jest do końca ten sam "Sherlock", który zrobił furorę, który stał się tak cudownie popularny (cudownie z punktu widzenia kogoś, kto w 2009 szczerze wątpił, czy jeszcze obejrzy fajną produkcję o Holmesie, bo nikt już nie chciał tego oglądać ani robić...). Ten drugi "Sherlock", zachwycający nowoczesną, bardzo wymagającą publiczność, dla której związek postaci i akcji z Doyle'em był sprawą zupełnie drugorzędną, opierał się przede wszystkim na błyskotliwych dialogach, inteligentnych pomysłach na rozwiązania fabularne, i na ogólnie świetnej jakości tej znakomicie obsadzonej, cudnie zagranej, sprawnie napisanej i dobrze kręconej produkcji. Ta druga warstwa - to było wspaniałe pole do popisu dla Moffata, z jego upodobaniem do zagadek, zawikłanych historii i nabierania ludzi. Wspólną część obu tych seriali stanowiło niewątpliwie to, co podobało się wszystkim: relacje między postaciami, nie tylko samo sedno potęgi Doyle'owskiej nieśmiertelnej opowieści, czyli przyjaźń Johna i Sherlocka, ale i wszystkie te ciepłe, dziwne, straszne, śmieszne, czułe relacje z osobami z drugiego planu.

Jak w bardzo wielu produkcjach, wątki osobiste i obyczajowe stopniowo zaczęły dominować nad obiema warstwami "Sherlocka", co irytowało fandom obu warstw, dlatego często zdarzało mi się narzekać w unisonie ze wszystkimi. Naprawdę jednak narzekałam zawsze z trochę innych powodów; nawet nie dlatego, że życie osobiste bohaterów przesłania intrygi - dlatego, że im bardziej twórcy w tym życiu grzebali, tym bardziej psuli mi moją ukochaną warstwę. Chociaż mam mnóstwo wspólnych spraw, żartów i aluzji z Moffatem i Gatissem, chociaż kochamy tego samego faceta, jak pisałam w recenzji Upiornej Panny Młodej, to jednak ostatecznie okazuje się, że pod wieloma względami widzimy Kanon zupełnie inaczej. A wtedy dla mnie niewiele już w "Sherlocku" zostaje - bo dla mnie druga warstwa nie ma specjalnego znaczenia. To mnie akurat nie kręci, i nigdy nie kręciło, te wszystkie dedukcje, intrygi - zachwycają mnie naprawdę tylko jako cudownie błyskotliwa odpowiedź na Doyle'a. Zagadki Moffa - jako zagadki znudziły mi się od czasu 6 sezonu Doktora, nic a nic mnie nie interesuje, jakie będzie rozwiązanie.

I mało tego, wkurza mnie nawet, kiedy te zagadki znów wybijają się na plan pierwszy, jako jedyna przeciwwaga dla rozbuchanego melodramatu w "Sherlocku".

Tak, wkurzyła mnie Euros. Z tym zmyślnym imieniem - Wiatr ze wschodu - które niby nawiązuje do His Last Bow. Niby nawiązuje - bo w opowiadaniu wiatr symbolizował nadchodzącą wojnę, która miała odmienić Anglię, a Watson, ostatnia osoba na świecie, którą wiatr może odmienić, nasz ostatni, najpewniejszy punkt, nawet nie zrozumiał aluzji Sherlocka. Tu wojną, która ma wszystkich odmienić jest najwyraźniej mityczna siostra (oby jednak okazało się, że to podpucha, oby jednak...). W takim, jak by to nazwać, "Expanded Universe" Sherlocka Holmesa, brakującym w kanonicznych tekstach rodzeństwem jest brat Mycrofta i Sherlocka, na ogół nazywany Sherrinfordem. Sherrinford to po prostu jeden z pomysłów Doyle'a na imię samego Sherlocka. Dlatego w nerd-friendly wersji BBC kuszono nas mniej lub bardziej subtelnie Sherrinfordem własnie, i dlatego Moffatową zaskoczką ma być (jak się wydaje, przy zastrzeżeniu jak wyżej), że nie dość, że Sherrinford była kobietą, to jeszcze o innym kanonicznym imieniu. Ale ta aluzja wydaje mi się, jak coraz więcej rzeczy w ostatnich odcinkach, zupełnie naciągana. Tak zupełnie fałszywie to brzmi; symboliczny wiatr z ciepłej rozmowy starych przyjaciół po udanej akcji szpiegowskiej, w obliczu wielkiego kataklizmu, któremu na pewno jednak dadzą radę - i na pewno razem, tu staje się imieniem jak to zwykle u Moffa nadgenialnej nadsprytnej nadpodstępnej i naddemonicznej kobiety o różnokolorowych oczach, która w dodatku musi być siostrą Sherlocka, bo, jak pamiętamy z mojego poprzedniego wpisu, już dawno mieszkamy w telenoweli i wszyscy muszą się znać. To znaczy nasz ubergeniusz, który przewidział ruchy wszystkich na dwa tygodnie do przodu (chociaż jeszcze tydzień temu dość rozsądnie kpił z idei, że tak da się zrobić...) najwyraźniej własnej siostry nie zna, ale dam jeszcze twórcom szansę to naprawić.

A tak naprawę, od dawna jesteśmy w typowej fazie schyłkowej telewizyjnej produkcji, w której niegdyś wszystkie intrygi były świeże i nowe - a teraz muszą koniecznie osobiście wiązać się z bohaterami. I to mi się kojarzy bardzo brutalnie z pewną inną uwspółcześnioną adaptacją Holmesa, którą ten dokładnie mechanizm poprowadził na zupełne manowce.

Już w tekście o The Six Thatchers nie potrafiłam uciec od skojarzeń z House'em (może dlatego, że w ogóle ostatnio o Holmesie w kontekście House'a myslałam), a w tym są one prawdę mówiąc uderzające do tego stopnia, że trudno mi się od nich uwolnić. Ginie żona Watsona, ginie przez Holmesa, dlatego, że chciała mu pomóc, John wini Sherlocka, Sherlock wini siebie, obaj ciągle z nią rozmawiają, w mniej lub bardziej wyhalucynowanej wersji. Amber była częścią umysłu House'a, ciągle podpowiadała mu, co robić; Wilson z kolei nie umiał się z nią rozstać i wieczorami długo rozmawiał z jej wyobrażeniem - Mary pełni tę samą funkcję dla Johna. Nawet bardzo ładna historia o dziewczynie, która przychodzi do Sherlocka, a jej los porusza go na tyle, że próbuje jej pomóc rozmową podczas pięknej nocnej wędrówki po Londynie (śmiałam się do łez, i wzruszyłam się do łez, ale to bardziej na wspomnienie wędrówek Bretta w Eligible Bachelor) dziwacznie przypominała mi odcinek o Housie, który nagle przejmuje się i zachowuje jak człowiek wobec zgwałconej dziewczyny. To samo w sobie nie jest zarzut - myślę tylko, że sam fakt, że twórcy, przypuszczalnie nieświadomie, wpadli dość głęboko w schematy fabularne z zupełnie innej co do tonu, treści, wyrazu i zasadniczo wszystkiego adaptacji, jest znaczący.

A przecież nawet nie zająknęłam się jeszcze o ućpanym przez równe półtorej godziny odcinka Sherlocku, który nigdy jeszcze tak nie przypominał House'a na jego wiecznym Vicodinowym (lub innym) haju, ciągle o pół kroku od całkowitego zawalenia sobie życia lub wręcz śmierci przez nałóg.

Ten ućpany Sherlock był dla mnie strasznie męczący w takiej dawce - jak wspominałam na stronie, wyjątkowo jakoś nie lubię oglądać ludzi pod wpływem narkotyków w filmach - ale z drugiej strony przecież nie mogłam nie zachwycić się tym, jaki to jest świetny pomysł na "The Adventure of the Dying Detective". To dla mnie najbardziej frustrujący aspekt całego tego odcinka, jak mawiają kibice: a było tak blisko! Tak blisko czegoś zupełnie genialnego, czegoś na miarę Hounds i Reichenbach Falls. Ten moment, pod koniec, kiedy chory Holmes leży w szpitalu pod okiem mordercy, na którego poluje, po tym wszystkim, w wyniku swojego planu, kiedy nagrywa go z laski Watsona - och, to jest moment. To jest jeden z tych momentów jak prosto z ilustracji Pageta, ten idealny, genialny, absolutnie taki jak należy moment.

I taki - TAKI - moment tonie, jak zwykle ostatnio, jak zawsze, bo już tak być musi, pod zalewem tych przefajnionych moffacizmów. Bo Culverton Smith wyczynia jakieś teatralne idiotyzmy z kroplówkami. Bo musi być sprytne hasełko, które się nawet specjalnie kupy nie trzyma - "anyone" złamało życie choćby i udawanej córce Smitha? Bo plan Sherlocka oczywiście musiał być genialnym planem przewidującym z dwutygodniowym wyprzedzeniem, co wszyscy po kolei zrobią, w każdym detalu. Przecież to się nawet kupy nie trzyma. Że Watson obejrzy film od Mary i tylko dlatego wróci też Sherlock przewidział?

Ja na przykład, prawdę mówiąc, tego nie przewidziałam. Ja naprawdę rozumiem, że Moffat, który tak strasznie stara się nie być seksistą, że bez przerwy wychodzą mu jakieś straszne dość odwrócone schematy, musiał tak zrobić, żeby to Mary wymyśliła absolutnie wszystkie mądre rzeczy, i wszystkim sterowała, i wszystko wiedziała lepiej o wszystkich. Rozumieć, nie znaczy akceptować. John Watson wraca ratować życie Sherlocka Holmesa tylko dlatego, że tak kazała mu zmarła żona. Skoro już jesteśmy w Wenezueli (festiwal filmów offowych i alternatywnych), to ja poproszę drinka z palemką. Dużego.

Rozumiem też - patrz Moffat i jego pojęcie na temat tego, czym jest nieseksistowska postać kobieca - że pani Hudson, która mówi być może najfajniejszą, najmądrzejszą i najważniejszą rzecz w całym tym serialu, czyli że Sherlock jest po prostu emocjonalnym facetem, który strzela do portretów ludzi, z którymi nie może sobie poradzić i wbija noże w trudne listy, musiała też dostać te same, klasyczne, sztampowe, przefajnione atrybuty, którymi zawsze ociekała (ukochana przeze mnie absolutnie skądinąd) River Song. Bo to jest oczywiście najsuper i whoah, jak starsza pani ma szybki czerwony samochód, i pożycza sobie kajdanki, gdyby tylko robiła kanapki i mówiła mądre rzeczy, nie byłaby oczywiście seksi badass silną bohaterką. Nie wiem. Nie dla mnie.

Ale, no właśnie. Nie wszystko na świecie musi być dla mnie. Dla mnie były już całe sezony, a w tym odcinku tak cudownie ciepła, prosta i piękna scena, w której Sherlock (nareszcie jakoś bez większych problemów i zdziwień: człowiek) pociesza Johna, po czym idą sobie razem na tort. Pamiętacie, że Sherlock ma urodziny w Trzech Króli? Twelfth Night. John może nie wiedział, ale ja to akurat wiedziałam. Wolałabym, teraz tysiąc razy, zobaczyć, jak siedzą sobie, i rąbią to ciastko, niż jak magicznym sposobem John uchyla się przed wściekłym powiewem wiatru ze wschodu.

Nie wiem, czy to był ostatni odcinek Sherlocka, w którym jeszcze coś dla mnie się znalazło, pewnie nie, nie żegnam się, nie przed ostatnim odcinkiem tej serii, a może jednak nie będzie to w ogóle - wbrew wielu plotkom - seria taka zupełnie ostatnia. Ale mam ochotę jednak cofnąć się do mojego przegapionego zjazdu i wrócić na tę herbatę do Londynu.